Safra özellikle yağlı besinlerin emiliminde rol oynayan, sarı-yeşil renkte karaciğerde üretilen bir salgıdır. Bilinenin aksine safra kesesi safranın yapıldığı yer değildir. Karaciğerde yapılan safranın depolandığı yerdir. Yani safra kesesi bir depo organıdır.
Safra kesesi nerede bulunur ve ne işe yarar?
Safra kesesi karaciğerin altında ters armut biçiminde bir organ olup, safrayı depolar. Özellikle açlık sırasında biriken safra burada yoğunlaşır ve sindirim sırasında kendisine ait kanallarla ince bağırsağa dökülür ve yediğimiz besinlerin emilimine yardımcı olur. İşte bu kanalların taş, tümör veya başka sebeplerle (darlık gibi) tıkanması ve safranın kısmen ya da tamamen akışının kesilmesi sonucu sarılık meydana gelir.
Tıkanma sarılığı bulaşıcı değildir
Tıkanma eğer ana safra kanlında olursa hem safra kesesinde depolanan hem de karaciğerde yapılan safranın akımı tamamen bozulmuş, engellenmiş olur. Bu durumda önce safra kesesi şişer sonrasında karaciğer çalışması bozulur ve ilk olarak gözlerden başlayan sarılık zamanla tüm vücuda yayılır. Bu duruma tıkanma sarılığı, cerrahi sarılık veya tıptaki ismiyle mekanik ikter denir. Bu sarılık herhangi bir mikrobiyolojik enfeksiyon sonucu oluşmadığından bulaşıcı değildir.
Nasıl anlaşılır?
İlk ve en önemli belirti gözlerdeki sararmadır. Beraberinde karın ağrısı, kaşıntı, idrar renginde koyulaşma, dışkının renginin açılması ve eğer enfeksiyonda gelişmiş ise üşüme, titreme ve ateş görülür. Safra ince bağırsağa akmadığı için dışkı yumuşak kıvamda ve yağlıdır.
Tıkanma sarılığı nasıl teşhis edilir? Tanı nasıl konur?
Hastanın şikayetleri sonrası yapılan kan tetkikleri oldukça önemlidir. Karaciğer fonksiyon testlerinde bozulmalar görülür. Bilirubin değerlerinde yükselme olur. Tanı için ilk olarak safra kesesi ve yollarına ait ultrasonografi yapılır. İleri tetkikte tomografi ve özellikle bu bölgeye yapılan MR' da tanıyı netleştirir. Tanı için diğer önemli tetkik endoskopik yolla yapılan hem tanı hem tedavi yöntemi olan ERCP dediğimiz bir işlemdir.
ERCP nedir?
Endoskopi ünitesinde anestezi eşliğinde endoskopi ile ağız yoluyla girilerek, yemek borusu ve mide geçilerek, on iki parmak bağırsağına ulaşılıp safra yolları görüntülenir. Gereğinde kanalda tıkanmaya neden olan taşların çıkarılması, biyopsi alınması, kanalın genişletilmesi ve stent konulması gibi tedavi amacıyla da uygulanır. Günümüzde artık bu yöntem ile hasta ameliyata gerek duyulmadan tedavi edilir. Ancak bu yöntem mutlaka deneyimli ellerde ve ileri merkezlerde yapılmalıdır.
Tıkanma sarılığı tehlikeli midir?
Tıkanma sarılığında tıkanan kanal acilen açılmazsa, kolanjit dediğimiz ana safra yolu iltihaplanması gelişebilir. Bu şuur bozulması ve ölüme kadar gidebilen tehlikeli bir durumdur. Bu nedenle bu hastaların yatırılarak takip ve tedavileri yapılmalıdır.
Safra kesesinde hangi taşlar tıkanmaya neden olur?
Safra kesesinde milimetrik dediğimiz küçük taşlar saptanan hastalar her zaman safra kesesi ve safra yolları tıkanması riski altındadır. Bu kişilerin mutlaka cerrahi operasyon için bir genel cerrahi uzmanına görünmeleri gerekmektedir.
Tedavisi nasıldır?
Tedavide amaç kanaldaki tıkanmanın acilen açılmasıdır. Safra kesesinde taş varsa ameliyatla safra kesesi alınır. Beraberinde safra yollarında taş varsa ERCP yöntemi ile taşlar çıkarılır. Ancak tıkanmanın sebebi her zaman taş olmayabilir. Safra kesesi ve yollarına, pankreasa ve on iki parmak bağırsağında gelişen bir kanserde tıkanmaya sebep olabilir. Bu durumda tedavi cerrahidir. Ancak tıkanma sarılığının nedeni kanser ise tanı konduğunda hastaların büyük çoğunluğu genelde ameliyat şansını yitirmiş oluyor. Çünkü bu bölge kanserleri geç belirti veren, hızlı ilerleyen ve belirti verdiğinde de yayılmış olan kanserlerdir.
Doçent Doktor Mehmet Emin Güneş/Genel Cerrahi Uzmanı