Rusya Ukrayna savaşı, iklim krizi ve pandemi sonrası yaşanan küresel krizle birlikte tüm dünyada gıda fiyatlarında artış yaşandı. Ancak birçok ülke bu krizi ya atlattı ya da fiyatların minimum düzeyde artışıyla krizi geçirdi. Ancak Türkiye'de gıda fiyatlarının artışı bir türlü durmadı. Dünya Bankası rakamlarına göre Türkiye gıda enflasyonunda 5. sırada, OECD ülkeleri arasında ise ilk sırada bulunuyor.
Küresel gıda fiyatları son dönemde düşme eğilimine girdi ancak Türkiye'de artış her geçen gün devam ediyor. Vatandaşların birbirine sorduğu ilk soru gıda fiyatları ne zaman düşecek. BBC Türkçe gıda fiyatlarındaki bu yüksek enflasyonun nedenlerini araştırdı.
TÜİK ENFLASYONU YÜZDE 68 OLARAK AÇIKLADI
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan enflasyon verilerine göre Mart 2023'te tüketici gıda enflasyonu yüzde 68'e yakındı. Mart 2022'de bu oran yüzde 70 olarak açıklanmıştı. The Economist dergisinin gıda güvenliği endeksine göre Türkiye'de gıda alım gücü 2012-2022 yılları arasında 16 puan düştü.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü FAO Mart ayında, Gıda Fiyat Endeksi'nin geçen yıl tepe noktasına ulaştığından bu yana 12 aydır düştüğünü açıkladı.
PROF. ÖZERTAN: ÇÖZÜM KOLAY DEĞİL
Gıda enflasyonu hakkında BBC Türkçe'ye açıklamalarda bulunan Boğaziçi Üniversitesi'nde tarım ekonomisi alanında çalışan Ekonomi Profesörü Gökhan Özertan, gıda enflasyonunun Türkiye için en az 15 yıllık bir sorun olduğunu ve çözümünün kolay olmayacağını söyledi. .
Bunda asıl neden, sorunun "yapısal" olarak görülmesi. Yani gıda fiyatlarının kalıcı olarak düşmesinin bazı kökten değişiklikler gerektirmesi.
Özertan, Türkiye'de gıda enflasyonun 2003-2020 döneminde nasıl "kronik" hale geldiğini inceleyen ve Cambridge Üniversitesi tarafından yayımlanan bir araştırmanın ortak yazarı.
Araştırma, kur krizine katkıda bulunan ekonomik belirsizliğin çiftçiler için başta mazot ve gübre olmak üzere üretim maliyetlerini yükseltmesinin gıda enflasyonda önemli bir etkiye sahip olduğunu doğruluyor.
Araştırmanın ortak yazarlarından Kadir Has Üniversitesi Ekonomi Bölümü'nden Doç. Dr. Hasan Tekgüç, "Bu bulgular eşiğinde ne öneriyoruz? Öncelikle makro istikrar. Kurdaki oynaklık dolayısıyla maliyetlerin bu kadar ön görülmez olduğu bir ortamda, bu seneyi çıkartıp çıkartamayacağını öngöremeyen çiftçilerden 5 yıl sonra sonuç verecek yatırım bekliyoruz. Gerçekçi değil" diyor.
PEKİ SOĞAN NEDEN ZAMLANIYOR?
Seçime günler kala artan soğan fiyatları yeniden Türkiye'nin gündemine oturdu. Özellikle muhalefet kanadı soğan ve patates fiyatları üzerinden hükümete sert eleştirilerde bulunuyor. Yapılan araştırma sık sık tartışmalara neden olan patates ve soğan fiyatlarını da ele alıyor.
Millet İttifakı Cumhurbaşkanı Adayı ve CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, 9 Nisan'da Twitter hesabından "soğan" notunu düştüğü bir video paylaşarak konuyu gündeme taşımıştı.
Kılıçdaroğlu, elinde kuru soğan tuttuğu videoda, “Vatandaşın asıl gündemi bu" demiş ve iktidarın değişmemesi halinde, "Bu elimdeki kuru soğan olacak 100 lira. Şu an bile buncağızın kilosu 30 lira. Soğan bu ya, soğan. Soğan, soğan. Utanmıyorlar. Yiğidi muhtaç ettiler kuru soğana” ifadelerini kullanmıştı.
ERDOĞAN: SOĞAN 30 TL, 1.2 MİLYONA TOGG VAR!
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Erdoğan, 18 Nisan'da Eskişehir'de Kılıçdaroğlu'na yanıt vermiş ve "İşte, şimdi, çıkmış Bay Bay Kemal ne diyor? Soğan da soğan, patates de patates... Ama bay bay Kemal bu tırlar olmasa, bu uçaklar olmasa, bu yollar olmasa acaba siz bütün bu patatesi, domatesi ne ile taşıyacaktınız?" ifadelerini kullanmıştı.
Tutuklu bulunan eski HDP Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş da 21 Nisan'da Twitter hesabından Erdoğan'a yanıt verdi ve “Kuru soğan 30 TL. Alacak paranız yoksa 1 milyon 200 bin TL'ye TOGG var. Sahibinden hiç üretilmemiş. Oy kullanırken aklında olsun" yazılı bir etiket paylaştı.
FİYAT FARKI 2011'DE BAŞLADI
Araştırmacılar, soğan ve patatesin tüketici ve üretici fiyatları arasındaki farkın 2011 yılında artmaya başladığına dikkat çekerek: "Et fiyatlarında olduğu gibi tüketici fiyatlarındaki artışın sebebinin üretim maliyetlerinin olmaması dikkat çekici. Hem soğan hem de domatesin üretici fiyatlarındaki artış tüketici fiyatlarındaki artışı takip ediyor" ifadelerini kullanıyor.
ASIL NEDEN ÜRETİMDE AZALMA MI?
Tarım yazarı gazeteci Ali Ekber Yıldırım, satış fiyatı 30 lirayı bulan soğan fiyatlarındaki artışın temel nedeni olarak üretimde yaşanan azalmayı göstermişti. Yıldırım köşe yazısında şu ifadeleri kullanmıştı: "Ayrıca iklim şartlarına bağlı olarak havaların sıcak gitmesi depolardaki ürünün yeşillenmesine, çürümesine neden oldu. İklim şartlarına uygun olmayan depolarda soğan çok kolay bozulabiliyor. 2021’de tarlada fiyat 1 liranın altına düşünce üretici zarar etti ve ekimi azalttı. Fiyat arttı"