1911 yılında Kastamonu'nun Cide ilçesinde doğan Rıfat Ilgaz 7 kardeşin en küçüğüydü. Kastamonu öğretmen lisesini bitirdikten sonra Gümüşova'ya öğretmen olarak atandı. 1933 yılında askere alındı. 1936'da Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat bölümüne girdi ve 1938'de mezun oldu. Mezuniyetinden sonra Adapazarı'na atanan Ilgaz, vereme yakalandığı için İstanbul Yakacık Sanatoryumu'nda tedavi gördü.
Buradan çıktıktan sonra İstanbul'da öğretmenlik yapmaya ve ve felsefe okumaya başladı. Bir de çok büyük bir tutkusu vardı; yazmak, yazmak ve yazmak. 1944 yılında yayınladığı "Sınıf" adlı kitabı nedeniyle tutuklandı. 6 ay cezaevinde kalan Ilgaz çıktığında artık öğretmenlik yapamayacaktı çünkü öğretmenlikten atılmıştı. Çok sevdiği öğrencilerini kaybettiği yetmiyormuş gibi veremli bünyesi hapishanede daha da kötü olmuştu.
Artık tutkusu olduğu yazıları yazarak geçinmek zorundaydı. 1953 yılında Devam kitabı da toplatıldı ve yazar hakkında soruşturma açıldı. 27 Mayıs'tan hemen önce gönderilmesi planlanan sürgünden 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesiyle kurtuldu. Hakkında o kadar çok dava açılıyordu ki bir gün adliyeye gittiğinde mübaşir onu tanıyıp, "Senin davan bugün değil" bile demişti. Çok sevdiği memleketi böyleydi işte; aydınlara sürekli dava açılırdı.
Hababam Sınıfı'nı yazmaya başladığında daktilo alacak parası bile yoktu. Bu nedenle bir arzuhalciyle anlaştı ve kalemle yazdığı Hababam Sınıfı'nı daktiloya geçirtti. Hababam Sınıfı senaryosunu TRT kabul etmedi çünkü Mahmut hocaya "Kel" deniliyordu.
En büyük eserlerinden biri olan Hababam Sınıfı'nı neden yazdığı sorulduğunda şöyle bir yanıt verdi: "Eskiden idamlar sabaha karşı yapılırmış. belli bir süre sonra idam yaklaştığında, tüm dükkanlar açılmaya, esnaf satış yapmak için bağırıp çağırmaya başlamış. Bunun üzerine aileler de o saatlerde sokağa çıkmaya başlamış ve idam vakitleri panayır havasına bürünmüş. Sonuçta da ölen bir adama bakarak gülen bir halk görüntüsü oluşmuş. Ben de çöken eğitim sistemini anlattım. Hepimiz ölen bu sisteme bakarak güldük."
Çok severek izlediğimiz Hababam Sınıfı kitabından neredeyse hiç para kazanmadı Ilgaz. Kitabı basan yayınevi tüm telifleri kendi toplar. Bu mücadele o kadar uzun sürer ki ancak ölümünden sonra oğlu Aydın Ilgaz kitabın haklarını alır.
Sonunda İstanbul bana göre değil der ve memleketi Kastamonu'ya döner. Ama orada da kendisine rahat yoktur. Cide'ye yerleştiğinde apartmanının tam karşısına bir pankart asılır; "Ya buradan gidersin ya da evini tararız." O ise bu tehdide ertesi gün balkonunda rakı içerek karşılık verir. Kolay mıdır Rıfat Ilfaz'ı korkutmak?
Ama öldürmek kolaydır. 2 Temmuz 1993 yılında yaşanan Madımak Katliamında bir sürü arkadaşı öldürülür. O günden sonra kendine gelemedi Rıfat Ilgaz. 5 gün sonra hayatını kaybetti. Oğluna söylediği son sözler ise şunlar oldu: "Firavunlar piramitlerin içindeki tabletleri kırdılar. İkinci Dünya Savaşı’nda Hitler’in ordusu bütün kütüphaneleri paramparça ettiler. Ama dünya insanlık tarihinde hiçbir zaman düşünürler, yazarlar, aydınlar bir binaya toplanıp, üzerlerine benzin dökülmedi. Bu bizim ayıbımız."