Ümit Bayazoğlu, kamuoyunun gözü önünde yer
almış figürlerin saklı kalmış yönlerini gün yüzüne çıkarırken,
bir yandan da zamanla unutulup hatırlardan silinen insanların
hayat hikâyelerini sunuyor.
Ahmet Rifat Çalıka, Cemal Granda, Limancı Hamdi, Sami Günzberg, John Godolphin Bennett, Atatürk, Pierre Loti, Namık Kemal, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Melek Kobra, Karekin Deveciyan, Necip Fazıl Kısakürek, Sami Sabit Karaman, Yahya Kemal, Hasan Amça... İçkici, dişçi, yasaklı karikatürist, İttihatçı, tarihçi, figüran, Milli Mücadeleci, ressam, milletvekili, Beyaz Rus, padişah, mimar, yazar, ağaçsever, Çerkez, gurme, kafatasçı, Kürt, külhanbeyi, uşak, Osmanlıcı, vatan haini, Yahudi, sahaf, dolandırıcı, manav, Ermeni, talancı, vatan şairi... Osmanlı ve Cumhuriyet tarihinden 58 "aykırı" portre.
Aşağıda Agos Gazetesi'nden Lora Baytar'ın 15 Şubat'ta Ümit Bayazoğlu ile yapmış olduğu söyleşiyi yayımlıyoruz.
Bir devrin psiko-sosyal panoraması
Ümit Bayazoğlu'nun dördüncü kitabı
"Hatırda Kalmaz Satırda Kalır -
58 Portre" isimli kitabı
Aras Yayınları'ndan çıktı. Bu nedenle
kendisiyle konuştuk:
Bu yazıları yazmaya ne zaman, nasıl ve neden başladınız?
Benim ön gençliğimde Vietnam Savaşı ve
Arap-İsrail Savaşları sürüyordu. O
televizyonsuz yıllarda savaş muhabirlerinin dünyaya naklettiği
haber ve fotoğrafların konusundan çok, bunların
nasıl kotarıldığı ilgimi çekerdi. O zamanlar savaş muhabiri
olmaya özenirdim. Zaten serde gazetecilik de vardı; "Mesleğe
ilk adım"da anlattığım gibi, çocukluğumda, yaz tatillerinde
kasaba gazetesinde çalışırdım. Bu hevesle gazeteciliği kendime
meslek seçtim. Şimdi pişmanım; çok haysiyetsiz bir seviyede
icra ediliyordu meslek. Bu gün seviye de kalmadı, yerlerde
sürünüyor. Yaratıcılığım, çocukluk hevesim betona toslamıştı.
Ama girmiştim bir kere. Bu lağımdan kirlenmeden nasıl çıkarım
diye düşünürken ve sırf maişet motorunu çevirmek ve ayakta
kalabilmek için kendime portre yazarlığı icat ettim.
Kimsenin rekabet etmediği bir alan olduğu için fazla karışanım
olmadı. Beni kimsenin bakmadığı güya kültür sanat sayfalarına
mahkum ettiler ben de o zaman özgürleştim, bunları yazmaya
başladım.
Kitapta çeşitli meslek gruplarından isimler yer alıyor.
İşçisi, dişçisi, Yahudisi, Ermenisi... Nasıl bir elekten geçti
bu yazılar?
Bu isimlerin seçimlerinde insanların mesleklerinden çok
karakterleri tayin edici oldu. İnsanın hangi etnik kimlikten
olduğunun benim için önemi yok. Bizim kuşak biraz mazoisttir.
Biz hava günlük güneşlikken bile tepemizde kendimize mahsus
kara bulutlarla dolaşırız. Acı çekenler, yaralı yüzler,
kekemeler, düzenin zıddına gidenler, sınır boylarında
dolaşanlar, mağluplar, "tutunamayanlar"; mutlu,
galip, başarılı insanlardan daha çok ilgimi çekiyor.
Portreler Türkiye tarihinde önem arz eden ama pek çoğumuzun
tanımadığı kişiler. Ama çoğunlukla
Osmanlı'nın Cumhuriyet dönemine
geçişiyle bağlantılı isimler. Bu kişilerin önemini biraz
anlatabilir misiniz?
"Hatırda Kalmaz Satırda Kalır", bir önceki kitabım
olan "Uzun İnce Yolcular"ın
devamı niteliğinde. İlk kitapta daha karışık bir liste var;
dansözler, sihirbazlar, hippiler, şizofrenler, amigolar,
vesaire. Bu yenisinde daha çok imparatorluğun çöküş ve dağılış
sürecinde rol almış insanlara ağırlık verdim; ilk büyük savaş
kurbanları, ulus devlet sürecinin kuruluşunda görev almış ya
da bu sürecin maduru olmuş kişiler çoğunlukta. Bunların her
biri kendi başına birer okuma parçasıyken, üstüste konduğunda
(okunduğunda), bir devrin psiko-sosyal panoraması da ortaya
çıkıyor veya bana öyle geliyor.
Karekin Deveciyan'da kitabınızda yer veriyorsunuz.
Sizin kendisiyle nasıl tanıştığınızı ve sizin için önemini
anlatabilir misiniz?
Karekin Deveciyan ile Aras
Yayınları'ndan çıkan, dünyaca
meşhur "Türkiye'de Balık ve Balıkçılık"
isimli kitabı okuyunca tanıştım. Çocukluğumda gazeteci olmak
istediğim kadar denizci de olmak istemiştim. Nitekim oldum da;
Atina'da, Pire limanında
işçi simsarlarına fotoğraf makinemi vererek gemilerde iş
bulmuştum. Dolayısıyla imparatorluk denizlerinde yüzen her
balığı bilen
Karekin Deveciyan'a karşı
ilgisiz kalmam mümkün değildi.
Lora Baytar / Agos 15 Şubat 13