Ekonomim.com'dan Alaattin Aktaş'ın "Doğalgaz cüzdanları delip geçecek, TÜFE’yi ise teğet..." başlıklı yazısı
Aylık enflasyonu mayısta sıfıra indiren doğalgaz, öyle söylendiği gibi kullanımın artmasıyla birlikte kasım ayında enflasyonu zıplatacak bir etki doğurmayacak. Ama doğalgaz cüzdanları delip geçecek, o ayrı!
Aralık ayındaki etki ise biraz daha belirgin hale gelecek.
Doğalgaza zam gelmedi ama bu ay doğalgaz için yapılacak ödeme ekime göre beş kat, altı kat, kimi haneler için belki çok daha fazla artacak. Ama hesaplama yöntemindeki “cinlik”, bu artışın TÜFE’ye çok sınırlı yansımasına yol açacak.
Gelin önce mayıs ayına dönelim ve doğalgazla ilgili kararları hatırlayalım...
Konutlarda mayıs ayında kullanılan doğalgazın bedeli tümüyle Enerji Bakanlığı bütçesinden karşılandı. Ayrıca 1 Haziran’dan başlayarak 1 Mayıs 2024’e kadarki kullanımlarda da aylık 25 metreküpe kadarki miktarın ücretsiz verilmesi kararlaştırıldı. Bu düzenlemelerle birlikte doğalgazın TÜFE’ye olan yansımasına ilişkin yeni bir hesaplamaya geçildi. TÜİK’in 29 Mayıs’ta yaptığı açıklamada uygulamanın nasıl olacağı belirtildi. Açıklamada, “2023 yılı mayıs ayı TÜFE hesaplamaları kapsamında doğalgaz için sıfır fiyat (zero price) yöntemi uygulanacaktır” denildi.
Bu yöntem sayesinde mayıs ayında TÜFE artışı neredeyse sıfır düzeyinde geldi. Mayıstaki artış yalnızca yüzde 0.04 oldu.
Kışın yansıma yüksek olacak denildi ama...
Aynı açıklamanın son bölümünde kış aylarına girişte yaşanacak artışa da dikkat çekildi:
“TÜFE kapsamında doğalgaz fiyatının hesaplanmasına dair yukarıda sözü edilen uygulamaların, doğalgazın TÜFE madde sepetindeki ağırlığı da dikkate alındığında genel endeks üzerinde 2023 yılı mayıs ayında aşağı yönlü kuvvetli bir etki yaratacağı (zaten yarattı), ancak doğalgaz tüketim miktarının artmasına paralel olarak özellikle yıl sonuna doğru bu etkinin kuvvetli ve yukarı yönlü olacağı öngörülmektedir.”
İşte geldik kuvvetli ve yukarı yönlü etkinin görüleceği söylenen döneme...
Ama söylendiği gibi olmayacak. Cüzdanlardan doğalgaz için ekime kıyasla çok fazla para çıkacak ama bu durum TÜFE’ye çok sınırlı yansıyacak.
5,7’den 0’a, şimdi 0,7’den kaça?
Doğalgazda TÜİK’in esas aldığı fiyatlara dönelim...
TÜİK, TÜFE’de nisan ayında doğalgazın metreküp fiyatını 5,7201 lira olarak dikkate aldı. Yukarıda aktardığım “sıfır fiyat” uygulamasından dolayı doğalgazın fiyatı mayısta sıfır olarak kayıtlara geçti.
Bu uygulamanın esaslarını bu köşede 31 Mayıs’ta detaylı olarak kaleme almıştım.
Doğalgaz mayıs ayında “zam görmeyen ya da indirim uygulanan bir ürün” olarak değerlendirmeye alınmadı, tümüyle “yok varsayıldı”, o ay doğalgaz yoktu adeta.
Uygulama teknik olarak da eleştirildi. Çünkü TÜFE, fiyat düzeyini değil, fiyat değişimini ölçen bir gösterge. Doğalgaz yok varsayılarak yanlış yapıldığı dile getirildi ancak TÜİK Eurostat uygulamalarını dayanak göstererek hesaplamayı bu şekilde yaptı.
İşte bu yüzden de nisanda 5,72 lira olan fiyat, mayısta sıfırdı, yoktu!
Mayıstan sonraki aylar da neredeyse sıfır düzeyinde geçildi. Çünkü bu aylarda da aylık 25 metreküpe kadarki kullanımlar Enerji Bakanlığı bütçesinden karşılandı. Bu uygulama 1 Mayıs 2024 tarihine kadar sürecek.
Ekimde kullanım 25 metreküpü aşmaya başladı ve ortalama fiyat 0,6793 liraya çıktı.
TÜFE’ye ne kadar etki eder?
Kasımla birlikte hava çok soğudu; kaloriferler, kombiler yandı, bu yüzden de tüketim ekimle kıyaslanmayacak ölçüde arttı. Ama cepten çıkanla TÜFE’ye yansıyan yine uyuşmayacak.
Çünkü hesaplama yöntemi buna elvermiyor.
Tane tane anlatmaya çalışalım:
TÜFE’de doğalgazın ağırlığı yılbaşında yüzde 2.8 düzeyindeydi. Doğalgazın metreküp fiyatı da aralık ayında 6,0515 liraydı. Ancak bu ağırlık, fiyat mayısta sıfır olarak dikkate alınınca bir anda sıfırlanmış oldu. Doğalgazın metreküp fiyatı ekim ayında 0,6793 lira. Buna göre doğalgazın TÜFE’de yılbaşında yüzde 2.8 olan ağırlığı, ekimde yüzde 0.32’ye düştü.
(Bir parantez açıp şunu vurgulayalım. Hani TÜFE’nin hep vatandaşın kullanmadığı ürünlerle hesaplandığı iddiası var ya, işte o iddianın yanlışlığına çok iyi bir örnek. TÜFE’de kapsanan ürünler doğru, hesaplama yöntemi yanlış! Doğalgazı herkes kullanıyor ama söyler misiniz, kasım ayındaki harcamanızda doğalgaz yalnızca yüzde 0.32 mi yer tutacak, mümkün mü bu? Bir hane ayda 10 bin lira harcıyorsa doğalgaza bunun yalnızca 32 lirasını mı ayırıyor, böyle bir pay gerçekçi olabilir mi? Dolayısıyla sorun hangi ürünlerin kapsandığında değil, sorun hangi ürünlerin hangi ağırlıkla kapsandığında...)
Ekim ayında 0,6793 olan fiyatın beş kat arttığını varsayalım. Bu durumda doğalgaz fiyatı 3.5 liraya yaklaşacak. Beş kat artış çok önemli ama doğalgazın TÜFE’deki ağırlığı adeta yerlerde sürünüyor; yalnızca yüzde 0.32. Bu durumda, doğalgazdaki beş katlık fiyat artışı kasım ayında TÜFE’ye ancak 2 puan kadar etki eder.
TÜFE’nin doğalgaz dışında kalan mal ve hizmetlerinde hiç fiyat artışı olmazsa doğalgaz kaynaklı artış yüzde 1.9 olacak demektir.
Doğalgaz dışında kalan yüzde 99.68 paya sahip kalemlerde fiyat değişmediğinde TÜFE’deki toplam artış da böylece yüzde 1.6 olacaktır. Tabii ki doğalgaz dışındaki kalemlerde de fiyat artışı olacak, o durumu bir varsayım olarak söylüyorum.
Doğalgazda beş kat, altı kat zam, cepten çıkacak binlerce lira, ama TÜFE’ye yansıma işte bu kadar!