Plastik atık ticareti nedir? Türkiye nasıl en çok atık alan ülkelerden biri oldu?

Plastikler doğada uzun süre çözülmeden kalabildiği için plastik çöpler, dünya çapında doğaya zarar veriyor. Bazı hayvanların midelerinde birikerek veya bedenlerine dolaşarak ölümlerine yol açabilen atıkları, ayrıca mikroplastik denen küçük parçacıklara ayrılarak suya, hayvanlara ve bu iki kaynaktan da insan bedenine geçiyor. Mikroplastiklerin insan sağlığına nasıl etkileri olabileceği ise henüz bilinmiyor. Bunun önüne geçmek için tek kullanımlık plastik ürünler yerine, geri dönüşümlü plastik ürünlerin kullanımı artırıldı. Bu ürünler çöpe atılmak yerine geri dönüşüm kutularına atılarak, geri dönüşüm tesislerinde yeniden kullanılabilir birer plastik haline getiriliyor. Science Advances dergisinde 2017 yılında yayımlanan bir araştırmaya göre; 2015'te üretilen plastiklerin yüzde 55'i çöpe atıldı, yüzde 25,5'i enerji üretim tesislerinde yakıldı, yüzde 19,5'i ise geri dönüştürüldü. Fakat dünyada en çok plastik tüketen ülkeler arasında yer alan bazı gelişmiş ülkelerde, bunu sağlayabilecek yeterli geri dönüşüm tesisi bulunmuyor. Bazı yönetimler de atık yakma tesislerinin havaya kirletmesi nedeniyle bunları kendi ülkelerinde veya bölgelerinde kurmak istemiyor. Eurostat verilerine göre Avrupa Birliği'nde (AB) plastik paketlerin yüzde 78,5'i ayrıştırıp toplanıyor (geri kazanım) fakat bunların yalnızca yüzde 41,5'u AB sınırları içinde geri dönüştürülüyor. Bu ülkeler plastik atıklarını geri dönüştürülmek üzere diğer ülkelere gönderiyor ve bunun için para ödüyor. Bunu genellikle yoksul ülkeler tercih ediyor. Fakat bu uygulama söz konusu ülkelerde "zengin ülkelerin çöplüğü haline gelmekle" eleştiriliyor.Atıkların her zaman geri dönüştürülmediği, denetimin az olduğu bu ülkelerde bazen yakıldığı, bazen de çöpe atıldığı belirtiliyor. AB plastik atıkların yalnızca geri dönüşüm için diğer ülkelere gönderilmesine izin veriyor. Fakat bunun denetlenmesi pek de mümkün olmuyor. Avrupa Çevre Ajansı, "AB'nin ihraç ettiği plastik atıkların vardıkları ülkelerde nasıl işlendiğine dair neredeyse hiçbir bilgi yok" diyor. Dünyanın en büyük plastik atık ithalatçılarından Çin'in 2017'de çöp ithalatını yasaklaması, bu alanda yeni ülkelerin öne çıkmasına yol açtı. Bu ülkelerden biri de Türkiye. AB'ye aday ülkeler de 2020'de 2016'ya kıyasla Türkiye'ye 20 kat daha fazla plastik atık gönderdi. DEVLET TEŞVİKLİ ARTIŞBBC Türkçe'ye konuşan Türkiye'de plastik kirliliği üzerine araştırmalar yapan Çukurova Üniversitesi'nden Doç. Dr. Sedat Gündoğdu, 2017'den itibaren Türkiye'de bu atıkları geri dönüştürmek için pek çok tesisin kurulduğunu, devletin de ekonomik büyüme ve istihdam adına bu tesislere ithal ettikleri plastik atık başına teşvik verdiğini anlatıyor: "Hükümet ciddi bir teşvik verdi, biri Adana'da olmak üzere birçok yerde plastik organize sanayi bölgeleri kuruldu. Yatırım teşviki verildi, ithalat yapan firmalara vergi muafiyeti getirildi, ithal ettikleri atıkların vergisini devlet ödüyordu, böyle enteresan bir teşvik süreci yaşandı ve mantar gibi türediler.” Dedi. Gündoğdu, "Birçok merdiven altı firmanın da ortaya çıkmasına neden oldu bu durum, asıl sıkıntı da bu. Sektörün büyük çoğunluğunu bunlar oluşturuyor." İfadelerini kullandı. Veri sitesi Statista'nın Birleşmiş Milletler Comtrade Veritabanı'ndan derlediği bilgilere göre Türkiye 2019 yılında dünyanın en çok plastik atık ithal eden ülkesi oldu. Plastik atıklar bazı ülkelerde ayrı geri dönüşüm kutularında toplanarak atılıyor. Fakat bazı ülkeler kağıt, cam, metal ve plastikleri aynı kutularda topluyor ve geri dönüşüm için diğer ülkelere karışık bir şekilde gönderiyor. Bu karışık çöpleri ayıklamak ve geri dönüştürmek ise daha zor oluyor.Türkiye'nin yurtdışından aldığı çöplerin miktarı arttıkça bu konu kamuoyunda daha sık gündeme gelmeye başladı. Son yıllarda plastik atık ihracatına dair eleştirilerin artmasının ardından Ticaret Bakanlığı 1 Ocak 2021'den itibaren bazı plastik atıkların ithalatını yasakladı.